Πάντα αναπολώ και θυμάμαι με νοσταλγία το ταξίδι μου στην Κωνσταντινούπολη… Και αυτό διότι, δεν ήταν απλά ένα ταξίδι στην Πόλη, αλλά ένα ταξίδι στην ιστορία, στις μνήμες και στις ρίζες μας. Η επίσκεψή μας εκεί μας γέμισε πληθώρα ανάμεικτων συναισθημάτων, που συνεχώς σε κατακλύζουν, καθώς όπου και αν κοιτάξεις, ό,τι και αν επισκεφθείς το ελληνικό στοιχείο βρίσκεται παντού.
Σήμερα, με αφορμή την Παρασκευή του Ακάθιστου Υμνου, θα ξεχωρίσω την επίσκεψή μας στην Παναγία των Βλαχερνών. Με τίποτα δεν πίστευα τις συγκινητικές στιγμές που θα εξελισσόταν όταν βρεθήκαμε στο χώρο. Αρχικά, πιστέψαμε πως πηγαίναμε σε μία ακόμη βυζαντινή εκκλησία. Αφού μπήκαμε στον ναό, προσκυνήσαμε την εικόνα και ανάψαμε το κεράκι μας, αντικρύσαμε τη μαρμάρινη πλάκα που πάνω της είναι χαραγμένο το κοντάκιο του Ακάθιστου Υμνου.
Κάποιος δειλά δειλά άρχισε να ψέλνει και μας παρέσυρε όλους, σε μία ιδιαίτερα συγκινησιακή και φορτισμένη ατμόσφαιρα, όπου τα μάτια δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν τα δάκρυα αλλά οι λέξεις έβγαιναν με περίσσιο πάθος. Ηταν κάτι το ανεξήγητο, που κράτησε μόλις λίγα λεπτά που φάνηκαν σαν αιωνιότητα, μία δυνατή στιγμή, που μας… συντρόφευε για το υπόλοιπο της ημέρας.
Και όμως αυτή τη σκηνή τη θυμόμαστε για πάντα, άνθρωποι άγνωστοι μεταξύ μας, που κάτι όμως μας ενώνει, μία στιγμή! Σίγουρα κάπου μέσα μας ξέρουμε για ποιο λόγο μας κατέβαλλε η συγκίνηση και τα μάτια βουρκώσανε… Κάθε χρόνο τέτοια μέρα, θυμάμαι εκείνη την ημέρα, εκείνο το ταξίδι, όταν επισκεφθήκαμε την Παναγία των Βλαχερνών.
Η σύνδεση του Ακάθιστου Υμνου με την Παναγία των Βλαχερνών
Ο Ιερός Ναός της Παναγίας των Βλαχερνών ή Βλαχερνίτισσας είναι από τα γνωστότερα ιερά της Παναγίας και ένα από τα σημαντικότερα Ορθόδοξα προσκυνήματα της Πόλης. Βρίσκεται στις Βλαχέρνες, στην περίφημη αυτή συνοικία της Κωνσταντινούπολης, όπου εκτός του ναού υπήρχε και βασιλικό παλάτι.
Ο Ναός έγινε γνωστός από την παλαιότατη και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών που παριστάνει την Θεοτόκο όρθια δεομένη με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό, έχοντας στο στήθος της εγκόλπιο με τον Ιησού. Είναι η υπέρμαχος Στρατηγός, που σε ανάμνηση της βοηθείας της Θεοτόκου προς τους υπερασπιστές του Βυζαντίου εναντίον των Περσών και Ρώσων, γράφηκε ο γνωστός σε όλους Ακάθιστος Υμνος. Από Βυζαντινούς συγγραφείς μαθαίνουμε για το απαράμιλλο κάλλος του Ναού, καθώς και τα άπειρα θαύματα της Παναγίας.
Ο Ναός της Παναγίας των Βλαχερνών ιδρύθηκε από την αυτοκράτειρα Πουλχερία και το σύζυγό της Μαρκιανό μεταξύ 450-453. Επί Λέοντος Α’ του Θρακός (457-474) ο ναός ολοκληρώθηκε και απέκτησε λάμψη, ιδιαίτερα με τη δημιουργία του «αγίου λούσματος» και του αγιάσματος. Ο Ιουστινιανός επί της βασιλείας του θείου του Ιουστίνου Α’ (518-527) τροποποίησε και τελειοποίησε το αρχικό οικοδόμημα.
Το γνωστότερο και σπουδαιότερο γεγονός είναι η σωτηρία της Πόλης κατά το 626 όταν πολιορκήθηκε από τα στρατεύματα των Αβάρων. Η εικόνα της Βλαχερνίτισσας λιτανεύτηκε στις επάλξεις από το γιο του απουσιάζοντος Ηρακλείου, τον πατριάρχη Σέργιο (610-638) και το λαό. Η πολιορκία λύθηκε, η Πόλη σώθηκε και η σωτηρία αποδόθηκε στην Παναγία. Σύσσωμος ο λαός οδηγήθηκε με την εικόνα στον ιστορικό ναό όπου αγρύπνησε ψάλλοντας τον Ακάθιστο Ύμνο.
Ηταν ένας Υμνος προς την Παναγία, ο οποίος αργότερα θα ονομαστεί Ακάθιστος διότι «ορθοστάδην τότε πας ο λαός κατά την νύκτα εκείνην τον ύμνον τη του Λόγου Μητρί έμελψαν και ότι πάσι τοις άλλοις οίκοις καθήσθαι εξ έθους έχοντες, εν τοις παρούσι της θεομήτορος όρθοὶ πάντες ακροώμεθα». Ποιος έγραψε όμως τον Ακάθιστο ύμνο Η παράδοση τον αποδίδει στο μεγάλο βυζαντινό υμνογράφο του 6ου αιώνα, Ρωμανό τον Μελωδό. Είναι ένας ύμνος που αποτελείται από προοίμιο και 24 οίκους (στροφές) σε ελληνική αλφαβητική ακροστιχίδα και είναι γραμμένος πάνω στους κανόνες της ομοτονίας, ισοσυλλαβίας και εν μέρει της ομοιοκαταληξίας.
Θεωρείται ως ένα αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας, η γλώσσα του είναι σοβαρή και ποιητική και είναι εμπλουτισμένος από κοσμητικά επίθετα και πολλά σχήματα λόγου (αντιθέσεις, μεταφορές, κλπ). Το θέμα του είναι η εξύμνηση της ενανθρώπισης του Θεού μέσω της Θεοτόκου, πράγμα που γίνεται με πολλές εκφράσεις χαράς και αγαλλίασης, οι οποίες του προσδίδουν θριαμβευτικό τόνο.
Σύμφωνα με θεολόγους, ο Ακάθιστος Υμνος ψάλλεται παρ’ όλα αυτά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή (και όχι τον 15Άυγουστο) για να συνοδεύσει την γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Η μεγάλη γιορτή του Ευαγγελισμού, επειδή βρίσκεται ημερολογιακά μέσα σε περίοδο Νηστείας, στερείται προεόρτιων και μεθεόρτιων.
Ο Ακάθιστος Ύμνος, λοιπόν, έρχεται να συνοδέψει την γιορτή του Ευαγγελισμού και να καλύψει το κενό που δημιουργείται λόγω της περιόδου της Νηστείας, όσον αφορά τα προεόρτια και μεθεόρτια. Και επειδή ο εορτασμός χαρμόσυνων γεγονότων, κατά την περίοδο Νηστείας, επιτρέπεται μόνο το Σάββατο και την Κυριακή, η ψαλμωδία του Ακάθιστου ψάλλεται κατά τα απόδειπνα των Παρασκευών τα οποία λειτουργικά ανήκουν στην ημέρα του Σαββάτου.
