Αγιος Νικόλαος ο Τρανός: Πως ο μεγαλύτερος ναός της Θεσσαλονίκης… μετατράπηκε σήμερα σε ένα ταπεινό εκκλησάκι (ΒΙΝΤΕΟ & ΦΩΤΟ)

thessaloniki agios nikolaos tranos ekklisia aristotelous kentro thriskeia ellada

Μία ιστορία που χάνεται στο βάθος των αιώνων και γνωρίζουν ίσως ελάχιστοι

Κάποτε αποτελούσε το μεγαλύτερο σε μέγεθος ναό στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Από εκεί πήρε άλλωστε και το όνομά του… Αγιος Νικόλαος ο Τρανός! Ορθωνόταν στην ανατολική πλευρά της πλατείας των Δικαστηρίων, πάνω από τη σημερινή οδό Μητροπολίτου Γενναδίου.

Μάλιστα, αποτελούσε το κέντρο της ομώνυμης συνοικίας, που βρισκόταν ολόκληρη πάνω από την Εγνατία φτάνοντας δυτικά ως την παλιά οδό Αριστοτέλους, και περιλάμβανε κατοικίες πλουσίων Ελλήνων.

thessaloniki agios nikolaos tranos ekklisia aristotelous kentro thriskeia ellada

Ηταν επίσης γνωστός και με το όνομα Μεγάλος ή Αρχοντικός, επωνυμία ενδεικτική της θέσης του μέσα στην ορθόδοξη κοινωνία της πόλης, που τον διαφοροποιούσε από τον Άγιο Νικόλαο Ορφανό ή Μικρό.

Στα τέλη του 19ου αιώνα ο γνωστός φιλόλογος Πέτρος Παπαγεωργίου χαρακτήριζε τον Άγιο Νικόλαο ως «τον μέγιστον καί περικαλλέστατον τών νΰν εν χρήσει οντων ναών»’. Όταν στα 1890 κάηκε ο παραθαλάσσιος μητροπολιτικός ναός του Αγίου Δημητρίου, ήταν αυτός που επιλέχτηκε ανάμεσα σ’ όλες τις εκκλησίες της πόλης για να τον αντικαταστήσει.

Ο Αγιος Νικόλαος διετέλεσε έδρα της Μητρόπολης κατά τη διάρκεια της ανέγερσης του ναού του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά – όπως μετονομάσθηκε ο Αγιος Δημήτριος – και φιλοξένησε το σκήνωμα του μεγάλου ιεράρχη.

Δυστυχώς, στις 6 Αυγούστου του 1917 καταστράφηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη. Αν και δεν κάηκε ολοσχερώς, όπως μαρτυρούν φωτογραφίες, αντικαταστάθηκε από το ταπεινό εκκλησάκι που βρίσκεται σήμερα στη θέση του και δε θυμίζει σε τίποτα την αίγλη και τη μεγαλοπρέπειά του. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή στα ερείπια του ναού εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες ενώ στα 1928 όλα κατεδαφίστηκαν για να κτιστεί ανατολικότερα ο σημερινός ναΐσκος.

Στο βίντεο του Life-Events.gr μπορείτε να δείτε το σημερινό ναΐσκο

https://www.youtube.com/watch?v=8m1uZv1TX34

Η ιστορία και τα μυστικά του Αγίου Νικολάου του Τρανού

Η αλήθεια είναι πως σήμερα δεν έχουμε πολλά στοιχεία για το συγκεκριμένο ναό. Κυρίως αναφορές έχουμε από την Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, οι ανασκαφές που διεξήχθησαν γύρω από το σημερινό ναΐσκο στο χρονικό διάστημα 1973 – 77, έδωσαν και μερικές πληροφορίες για την ιστορία του Αγίου Νικολάου.

thessaloniki agios nikolaos tranos ekklisia aristotelous kentro thriskeia ellada

Σύμφωνα με τα πορίσματά τους, κατά τη ρωμαϊκή εποχή υπήρχαν στο χώρο αυτό κατασκευές, που πιθανότατα σχετίζονταν με την Αγορά. Πάνω από αυτές αργότερα ίσως χτίστηκε παλαιοχριστιανική βασιλική, που όμως σ’ εμάς παραμένει άγνωστη.

Στην ίδια θέση υπήρχε, σύμφωνα με την παράδοση, βυζαντινός ναός, αν και κατά τις ανασκαφές δε βρέθηκαν αποδεικτικά ευρήματα. Ένας ναός με το όνομα Άγιος Νικόλαος Παλαιοφάβας αναφέρεται σε έγγραφο του 1110 και πρέπει μάλλον να συνδέεται με τον Τρανό. Για πρώτη φορά το όνομα Άγιος Νικόλαος Μεγάλος ανευρίσκεται σε κείμενα του 1406.

Από τουρκικό φιρμάνι του 1722 πληροφορούμαστε ότι ο Άγιος Νικόλαος ο Τρανός είχε υποστεί την εποχή αυτή σημαντικές ζημιές. Τότε οι κάτοικοι της συνοικίας, αφού κατόρθωσαν να πάρουν από τις τουρκικές αρχές άδεια για επισκευή, τον κατεδάφισαν κρυφά και τον ανοικοδόμησαν, επεκτείνοντάς τον. Η καινούρια εκκλησία ήταν μια ευρύχωρη τρίκλιτη βασιλική με ξύλινους, μάλλον, κίονες και πιθανότατα με μία στοά στη νότια πλευρά της.

thessaloniki agios nikolaos tranos ekklisia aristotelous kentro thriskeia ellada

Στα 1833 – 34 οι ενορίτες ξαναπήραν άδεια για να επιδιορθώσουν την εκκλησία. Φαίνεται ότι τότε την κατεδάφισαν και πάλι ολόκληρη ή ότι αυτή καταστράφηκε από άλλη, άγνωστη σε εμάς, αιτία. Πάντως ο καινούριος ναός οικοδομήθηκε σε νέα θεμέλια γύρω στα 1864.

Μετά την πυρκαγιά του 1890, που αποτέφρωσε τον παραθαλάσσιο ναό του Αγίου Δημητρίου, η έδρα της Μητρόπολης και το σκήνωμα του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά μεταφέρθηκαν στον Άγιο Νικόλαο. Σ’ αυτόν τελέστηκε η δοξολογία για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 27 Οκτωβρίου 1912.

thessaloniki agios nikolaos tranos ekklisia aristotelous kentro thriskeia ellada
thessaloniki agios nikolaos tranos ekklisia aristotelous kentro thriskeia ellada

Πηγή ιστορικών στοιχείων: imth.gr , https://ejournals.epublishing.ekt.gr/