Αγιος Αθανάσιος: Ο παλαιότερος μεταβυζαντινός ναός της Δυτικής Θεσσαλονίκης (ΒΙΝΤΕΟ & ΦΩΤΟ)

thessaloniki agios athanasios eyosmos

Τι λέει η τοπική παράδοση για τη δημιουργία του και η ανακήρυξή του σε ιστορικό διατηρητέο μνημείο

Μία από τις πιο όμορφες εκκλησίες που υπάρχουν στην περιοχή του Ευόσμου στη Θεσσαλονίκη και την οποία αξίζει να επισκεφθείτε, είναι ο Αγιος Αθανάσιος.

Πρόκειται για τον παλαιότερο μεταβυζαντινό ναό της Δυτικής Θεσσαλονίκης, ο οποίος μάλιστα έχει ανακηρυχθεί σε ένα από τα ιστορικά διατηρητέα μνημεία της Ελλάδας.

Αλλωστε, η μοναδικότητα του τέμπλου του, με εικόνες που χρονολογούνται από το 1819, τον κάνουν να ξεχωρίζει. Ενας ναός που αποτελεί αδιαμφισβήτητο μάρτυρα της βαθιάς χριστιανικής πίστης, με ιστορία που ξεκινάει από τις αρχές του 19ου αιώνα.

thessaloniki agios athanasios eyosmos

Τι συμβαίνει στην περιοχή προ του 1818

Τα δυτικά περίχωρα της Θεσσαλονίκης, δηλαδή η περιοχή από το Βαρδάρι ως το Δερβένι, κατά το μεγαλύτερο διάστημα της Τουρκοκρατίας περιελάμβαναν βοσκοτόπια, κτήματα, κήπους, χειμάρρους και έλη. Το 1771 σε τουρκικό τεφτέρι σημειώνονται τρία τσιφλίκια, μεταξύ των οποίων το μεγαλύτερο είναι το Χαρμάν-Κιοΐ (χωριό με αλώνια), που ταυτίζεται σήμερα με τον Εύοσμο και τα Ελευθέρια-Κορδελιό.

Τα τσιφλίκια αυτά καταγράφονται ως χριστιανικά με κατοίκους ασχολούμενους κυρίως με την παραγωγή ξυλοκάρβουνου. Οι υποχρεώσεις τους περιελάμβαναν καταβολή φόρου και ορισμένης ποσότητας από ξυλοκάρβουνα στους Τούρκους.

thessaloniki agios athanasios eyosmos

Στις αρχές του 19ου αιώνα για άγνωστους λόγους μνημονεύεται ο εξισλαμισμός του ενήλικου γιου του Γεωργίου (Τραγιανού), ο οποίος πήρε το όνομα Αλής και τέθηκε υπό την καθοδήγηση του Αράπ Χατζή Μεχμέτ. Πιθανότατα ο εξισλαμισθείς έλαβε ως κτήμα του μεγάλο τμήμα από το τσιφλίκι. Το πρόσωπο αυτό συνδέεται άμεσα με την ανέγερση του ναού του Αγίου Αθανασίου.

Τι αναφέρει η παράδοση για την ανέγερση του ναού

Η τοπική παράδοση διασώζει την πληροφορία ότι κατόπιν θαυμαστού οράματος ο Αλής αποφασίζει να παραχωρήσει σημαντική έκταση, για να κτίσουν οι χριστιανοί κάτοικοι της περιοχής ένα ναό προς τιμήν του εμφανισθέντος Αγίου Αθανασίου. Η απόφαση τοποθετείται στο έτος 1817.

Η ανέγερση ολοκληρώνεται με την προσωπική εργασία των κατοίκων το επόμενο έτος, σε χώρο όπου παλαιότερα υπήρχαν στάβλοι, οι οποίοι βεβαίως γκρεμίστηκαν. Η ανθεκτικότητα και η γραφικότητα του κτίσματος (είναι το παλαιότερο σωζόμενο σε όλη την εκτός των τειχών δυτική Θεσσαλονίκη) φανερώνουν την ευσέβεια, την τέχνη και την επιμέλεια των κτητόρων του ναού σε όλες τις μετέπειτα γενιές των χριστιανών της περιοχής μας.

thessaloniki agios athanasios eyosmos

Η συμβολή του παραχωρήσαντος την έκταση, του εξισλαμισθέντος Αλή, φαίνεται ότι ήταν πολύ μεγάλη, διότι και χρήματα προσέφερε, αλλά και φρόντισε με σωζόμενο κιτάπι να «προικοδοτήσει» το ναό με σημαντική πέριξ αυτού έκταση. Η παράδοση μάλιστα εμμένει στην πληροφορία ότι πήγαινε ο ίδιος κρυφά τις νύκτες εκεί για να προσευχηθεί. Επομένως η όλη ιστορία του αποτελεί μία ακόμη περίπτωση κρυπτοχριστιανού, ο οποίος με τη φαινομενική του αλλαξοπιστία πέτυχε να εξασφαλίσει ναό για τις λατρευτικές ανάγκες των χριστιανών του τσιφλικιού.

Μοναδικός θησαυρός οι παλαιότερες εικόνες

Απόδειξη της γενναίας οικονομικής συμβολής του κτίτορος «Αλή» αποτελεί και η συλλογή των δέκα παλαιότερων εικόνων του ναού, οι οποίες χρονολογούνται όλες το έτος 1819. Πρόκειται για εικόνες της επαρχιακής μακεδονίτικης αγιογραφίας του 19ου αιώνα, οι οποίες πρέπει να αποδοθούν πιθανότατα στον αγιογράφο Μαργαρίτη Λάμπου από την Κολακιά (Πύργος, Χαλάστρα), χωριό με πλούσια παράδοση αγιογράφων που άφησαν έργα τους στις περιοχές Θεσσαλονίκης, Ημαθίας, Πιερίας, Κιλκίς και Χαλκιδικής. Οι εικόνες του ναού φανερώνουν υψηλή τέχνη. Το γεγονός μάλιστα ότι είναι δέκα και φιλοτεχνήθηκαν με τη χρήση και φύλλων χρυσού αποκαλύπτει εμμέσως πλην σαφώς το χορηγό, που κάλεσε και φιλοξένησε επί μακρόν τον αγιογράφο μέχρις ότου τελειώσει το θεάρεστο έργο του.

thessaloniki agios athanasios eyosmos

Οι εικόνες αυτές τοποθετημένες όλες στο τέμπλο, το οποίο έχει και μέρη ξυλόγλυπτα, είναι: Εσταυρωμένος, Χριστός Παντοκράτορας, Παναγία Ελεούσα, Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος, Άγ. Αθανάσιος, Άγ. Γεώργιος, Άγ. Δημήτριος, Άγ. Κωνσταντίνος και Ελένη, Άγ. Διονύσιος Ολύμπου και Άγ. Μανδήλιον.

Την πρώτη αυτή περίοδο της ιστορίας του ναού του Αγίου Αθανασίου ακολούθησαν και άλλες εξίσου ενδιαφέρουσες πτυχές της (τοιχογραφίες, εικόνες φορητές και άλλων αγιογράφων του 19ου αιώνα, διακονήσαντες ιερείς, ερχομός προσφύγων από Β. Ήπειρο και Μ. Ασία, κτίσιμο καμπαναριού κ.ά.) μέχρις ότου φθάσουμε στο σήμερα. Αξίζει να αναφέρουμε πως ο ναός αναπαλαιώθηκε το 2013, με αποτέλεσμα να έρθει στο φως η παλιά πέτρα που ήταν κρυμμένη κάτω από τα πολλαπλά στρώματα σοβά.

thessaloniki agios athanasios eyosmos

Σύμβολο προσφοράς προς τον άνθρωπο

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου, πέρα από τη μοναδικότητά του ως κτίσμα, αποτελεί και ένα σύμβολο προσφοράς προς το συνάθρωπο, καθώς παρέχει στήριξη και βοήθεια σε όλους όσους έχουν ανάγκη. Η ενορία προχωρά σε σημαντικές δράσεις και έχει πλούσιο φιλανθρωπικό έργο, με κύριο σκοπό να ανακουφιστούν οι ευάλωτες ομάδες.

Γύρω από τον ιστορικό Ναό των 200 ετών και μέσα στην αυλή του, υπάρχει παιδικός Σταθμός, ιματιοθήκη, συσσίτιο και ξενώνας αγάπης.

thessaloniki agios athanasios eyosmos

Η Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, στην οποία ανήκει η Ενορία του Αγίου Αθανασίου, προσφέρει καθημερινά χιλιάδες μερίδες ζεστού, καλομαγειρεμένου φαγητού σε συνανθρώπους μας. Ο πατέρας Γεώργιος Μίλκας, σαν ακούραστος στρατιώτης, και οι κυρίες του Συμβουλίου, όλες τους εθελόντριες, είναι εκεί ώστε να τους δείξουν πως δεν είναι μόνοι τους.

Στην αυλή αγάπης δε βρίσκει κανείς μόνο συσσίτιο. Ο ξενώνας αγάπης «Το σπίτι των Αγγέλων», που λειτουργεί περισσότερο από μία δεκαετία, αποτελεί το καταφύγιο ανθρώπων που βρίσκονται σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Πραγματικά, η ενορία αποτελεί ένα παράδειγμα προς μίμηση!

Πηγή ιστορικών στοιχείων: katakomvi.gr