Θα το συναντήσετε σχεδόν παντού στην ελληνική ύπαιθρο, ακόμη και σε αστικά κέντρα.
Αυτή την περίοδο, ήδη έχουν σχηματιστεί τα φύλλα του, αλλά την προσοχή τραβάει ο περίεργος καρπός του. Ενας επίπεδος μεμβρανώδης ημιδιάφανoς δίσκος, μεγέθους μικρού κέρματος, που ονομάζεται «σαμάρα», περικλείoντας στη μέση του το μονό σπόρο.
Οσο για τα ονόματά του, αυτά διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή. Ο λόγος για τη Φτελιά ή κοινώς και Φτελιάς, Φτιλιάς, Φτελιός, στα αρχαία ελληνικά γνωστή ως Πτελέα ή Πτελέη καθώς και Καραγάτσι, από τη δημώδη τουρκική που σημαίνει μαύρο (kara) δένδρο (agac). Αλλού τη συναντούμε και ως Bρυσσός ή Bρυσσιά. Πρόκειται για ένα αυτοφυές φυλλοβόλο δέντρο που ανήκει στο γένος Ulmus και χαρακτηρίζεται από φύλλωμα πυκνό βαθυπράσινο με παρυφή διπλή οδοντωτή και έντονα ασύμμετρη. Η Φτελιά μπορεί να ξεπεράσει τα 15 μέτρα και καλλιεργείται ως καλλωπιστικό σε πάρκα και δενδροστοιχίες.
Τόσο στην Ελλάδα όσο και αλλού στην Ευρώπη, το κοινότερο είδος είναι η πεδινή φτελιά (Ulmus minor). Το επιστημονικό όνομα του πιο κοινού φτελιά που έχουμε στην χώρα μας είναι Ulmus minor. Οι φτελιές τα τελευταία χρόνια μειώθηκαν όχι μόνον από την υλοτόμηση τους, αλλά και από μια ασθένεια που μεταφέρθηκε από ένα είδος σκαθαριού, που τρυπάει την φλούδα και εισερχόμενο στον κορμό του δένδρου το αρρωσταίνει.
Νύμφη του δάσους στην αρχαία Ελλάδα
Η Νύμφη Πτελέα (Φτελιά) ήταν μια από τις οκτώ Αμαδρυάδες, νύμφες του δάσους, κόρες του Οξύλου. Πρώτη αναφορά στη βιβλιογραφία για τις φτελιές εμφανίζεται στην Ιλιάδα. Οταν ο πατέρας της Ανδρομάχης σκοτώνεται από τον Αχιλλέα, οι Ορεστιάδες Νύμφες φύτεψαν πολλά δένδρα φτελιάς γύρο από τον τάφο του.
Επίσης Νύμφες φύτεψαν φτελιές… Λέγεται πως αυτές γίνανε οι ψηλότερες στον τότε γνωστό κόσμο, στον τάφο του πρώτου Ελληνα που έπεσε στην Τροία, τον Πρωτεσίλαο βασιλιά του Πτελεού, πόλη που πήρε το όνομα της απο τους πολλούς πτελεούς (φτελιές) που είχε η περιοχή.
Οταν ο ποταμός Σκάμανδρος ή Ξάνθος που ρέει δίπλα από την Τροία, βλέπει τόσα πολλά πτώματα Τρώων στα νερά του, οργισμένος ξεχειλίζει και απειλεί να πνίξει τον Αχιλλέα, ο οποίος πιάνεται από ένα κλαδί μιας μεγάλης Φτελιάς και σώζεται.
H πρώτη γραμμένη αναφορά στη φτελιά (πτελέα) έγινε στους καταλόγους στρατιωτικών εφοδίων της Κνωσού στη μυκηναϊκή εποχή. Μερικά από τα άρματα είναι από πτελέα (πτε-ρε-α), και οι κατάλογοι αναφέρουν φτελιανούς τροχούς δύο φορές. Ο Ησίοδος λέει ότι αλέτρια επίσης ήταν συνήθως από πτελέα. Επειδή δεν σαπίζει όταν είναι διαρκώς βρεγμένη, για αιώνες η ξυλεία της φτελιάς χρησιμοποιούταν στην Ευρώπη για υδαταγωγούς και σωλήνες νερού.
Ο Αριστοτέλης αναφέρει τη χρήση του φυλλώματος της φτελιάς για κτηνοτροφή, μια χρήση που συνηθιζόταν μέχρι πρόσφατα στην Ευρώπη και στην Ασία. Ο Διοσκουρίδης μάλιστα λέει ότι για ανθρώπους τα νέα φύλλα μπορούν να βραστούν για χόρτα. Σε χρόνια λοιμού, ένα είδος αλευριού από ξερά φύλλα χρησιμοποιούταν επίσης για ψωμί. Οι σπόροι είναι πιο θρεπτικοί, με 45% πρωτεΐνη, ενώ στην Κίνα τρώγονται τηγανιτοί με αλεύρι.
Η Φτελιά της 25ης Μαρτίου
Ακόμη και στη σύγχρονη ιστορία μας, η φτελιά έχει την τιμητικής της. Μετά την Επανάσταση του 1821, το 1832 νέοι φέρανε φτελιές από το Μεσολόγγι και τις φύτεψαν στον Εθνικό κήπο και στην Αθήνα, εις μνήμη του θανάτου του Λόρδου Βύρωνα. Στην Θεσσαλονίκη, μια μνημειακή φτελιά στέκει στη συμβολή των οδών 25ης Μαρτίου και Καλλιγά. «Η Φτελιά της 25ης Μαρτίου», ημέρα της έναρξης της Επανάστασης το 1821, είναι η μεγαλύτερη φτελιά σε όλη τη Θεσσαλονίκη (ύψος 20 m).
Δένδρα της Ελευθερίας φυτεύονταν και σε άλλες χώρες της Ευρώπης για να γιoρτάσoυν τις επαναστάσεις τους, π.χ. η φτελιά του Moντεπαόνε της Καλαβρίας (L’Olmo di Montepaone, Albero della Libertà), που φυτεύτηκε από την Παρθενόπεια Δημοκρατία στα 1799 και που επιζούσε μέχρι πρόσφατα.
Λαϊκή ιατρική και ιδιότητες
Στη βοτανοθεραπεία, θεωρούνται θεραπευτικά όλα τα μέρη του δέντρου. Για παράδειγμα, λέγεται πως ο φλοιός έχει στυπτικές, διουρητικές και τονωτικές ιδιότητες, ενώ τα φύλλα θεωρούνται πολύ καλά καθαρτικά. Παραδοσιακά χρησιμοποιείται κυρίως για βοήθεια στην εύρυθμη εντερική λειτουργία.
Η εσωτερική φλούδα της φτελιάς έχει μια σχετικώς μεγάλη περιεκτικότητα σε θρεπτικούς υδατάνθρακες και θεραπευτική χρήση. Κομμένη σε φέτες, αποξηραμένη και βρασμένη, συντήρησε πολλούς από τον αγροτικό πληθυσμό της Νορβηγίας κατά τον μεγάλο λοιμό του 1812. Είναι ένα αφέψημα με γεύση έντονη, υπόπικρη και υφή βλεννώδη.
Τα βασικά συστατικά του παρασκευάσματος ξύλου φτελιάς, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, είναι η τανίνη και η ουλμίνη, ουσία που ανακουφίζει από ερεθισμούς ή φλεγμονές σε ιστούς. Στη λαϊκή αλλά και τη σύγχρονη θεραπευτική χρησιμοποιείται για τη θεραπεία συμπτωμάτων όπως χρόνια διάρροια, γαστρεντερικό έλκος, γενικότερες εντερικές διαταραχές ( εντερίτιδα, κολίτιδα, παρασιτικοί σκώληκες), βήχα, πλευρίτιδα, πονόλαιμο καθώς και για πλύσεις πυορροούντων ελκών ή του κόλπου.
H εσωτερική φλούδα της φτελιάς είναι επίσης στυπτική και αντιφλεγμονώδης, γι’ αυτό και ο Διοσκουρίδης σύστηνε τη χρήση της ως φάρμακο, για μολύνσεις και πληγές. Εχει χρησιμοποιηθεί εξωτερικά σε δερματικές ασθένειες, ειδικά σε επίμονες περιπτώσεις έρπη. Ως κατάπλασμα, ο φλοιός εφαρμόζεται σε φλεγμονές, όγκους, νωπά τραύματα, εγκαύματα, μώλωπες, και έλκη. Περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις αντιοξειδωτικών, συμπεριλαμβανομένων της β-σιτοστερόλης, της β-καροτίνης και των προανθοκυανιδών. Φυσικά για τη χρήση του, πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας.
Η χρήση της στη μελισσοκομία
Η Φτελιά παρουσιάζει μελισσοκομικό ενδιαφέρον από την πλευρά της συλλογής γύρης, διότι η περίοδος άνθησης της είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη των μελισσιών. Ανθίζει τον Φεβρουάριο και η περίοδος άνθισης κρατά 12-15 ημέρες. Η βροχή αναστέλλει τις επισκέψεις των μελισσών αλλά ξεπλένει και την υπάρχουσα γύρη από τους στήμονες της φτελιάς.
Με ηλιοφάνεια και νηνεμία οι ταξιανθίες της φτελιάς δίνουν μεγάλες ποσότητες ανοιχτόχρωμης κρεμ γύρης. Οι κόκκοι γύρης είναι πολλοί μικροί και φεύγουν εύκολα από τους ανθήρες. Ετσι πολλές μέλισσες αλλάζουν χρώμα διότι κατά την στιγμή της προσέγγισης στην ταξιανθία άθελά τους τινάζουν τους στήμονες, η γύρη τινάσσεται και κολλάει στα τριχίδια που καλύπτουν το σώμα τους. Σιγά σιγά γεμίζουν από την κρεμ γύρη της φτελιάς. Οταν η γύρη γίνεται εμπόδιο στο πέταγμα, θα πιαστούν με τα μπροστινά πόδια από κάποιο κλαδάκι και θα καθαρίσουν μέρος του σώματός τους, τα φτερά και τα μάτια τους για να μπορέσουν να επιστρέψουν στις κυψέλες τους.
Με πληροφορίες από Wikipedia.org, melissomania.gr
